Симэх

Национальный центр народного прикладного искусства и художественных промыслов

Новости

Мугудайдар моҔол ураҺа силигин ситэрсэллэр

Духуобунас академиятын академига, П.А. Ойуунускай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Борис Неустроев – Мандар Уус көҕүлээһининэн туос оҥоһуктар саамай чыпчаалларынан ааттанар Моҕол Ураһа тигиллэн, силигэ ситэн быйыл күһүн олоххо киириэхтээх.

Онуоха өрөспүүбүлүкэ уран тарбахтаах туосчуттара, норуот маастардара түмсэн, бу устуоруйаҕа киириэхтээх сүдү уонна кэскиллээх үлэҕэ кыттыһан, айар үлэ умсулҕаныгар, күүрээннээх үлэ үгэнигэр сылдьаллар. Чурапчы улууһун уран тарбахтаах маастардара илиилэрин сылааһын иҥэрэн, кыһамньыларын ууран эмиэ дьоһун үлэҕэ кылааттарын киллэрсэллэр.

Ол курдук, Мугудайга 10 киһилээх “Күбэйэ” түмсүү иистэнньэҥнэрэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун маастара, туосчут Александра Фоминична Оконешникова салалтатынан, былырыын сайыҥҥыттан саҕалаан, ураһа иһинээҕи испэ туоһу оһуордаан-мандардаан, бу күннэргэ ситэрэн-хоторон бүтэрдилэр. Онон өҥүрүк куйаас сатыылаан турдаҕына, от ыйын 14 күнүгэр ситэриллибит үлэни сыаналыыр дьоро күн тосхойдо. Кэрэ кыыска холонор кылбаа маҥан хатыҥ туоһун туртаҕар ньууругар ураннык кэчигирэспит сиэдэрэйкээн оһуордар-мандардар урукку кэм уорҕаларын, былыргы кэм мындааларын сэһэргииргэ дылылар. Бу Моҕол Ураһа иһигэр наара ороннор икки ардыларыгар ыйаныахтаах, “Айыыларга сүгүрүйүү” диэн ис хоһоонноох испэ туостары “Күбэйэлэр” былырыыҥҥыттан саҕалаан, сайыҥҥы өттүгэр тикпиттэр. Барыта илии үлэтэ дии санаатахха, дьэ, кырдьык, сыраны-сылбаны, бириэмэни эрэйэр уустук үлэ эбит. Хас биирдии иистэнньэҥ иэйиитин уһугуннаран, кыһамньытын ууран үлэлээбит умсулҕаннаах үлэлэрэ дьон-сэргэ болҕомтотун тардыахтарын тартылар, ураты оҥоһугу көрбүт эрэ киһи барыта сөҕүү-махтайыы, сэргээһин алыптаах долгураҥар куустардылар.

Моҕол Ураһа ситтэҕинэ-хоттоҕуна, былаан быһыытынан, 9 миэтэрэ үрдүктээх, 12 миэтэрэ эргимтэлээх буолуохтаах.

Норуот маастара Александра Оконешниковаттан үлэ-хамнас хайдах ыытыллыбытын туһунан сиһилии кэпсииригэр көрдөстүм: “Дьэ, сыралаһан туран үлэлээбит үлэлэбит түмүгүн көрөн олус астынныбыт. Илиибитин араарбакка, утуйарбытын да умнан туран үлэлээтибит. Маныаха Мугудайым дьоно-сэргэтэ туора турбакка көмөлөстүлэр. Ол курдук, туос хастаан да биэрдилэр, ситиибитин оҥорорбутугар сиэл да буллулар. Итини тэҥэ эдэркээн кыргыттарбыт – медицинскэй колледж устудьуона Валентина Захарова, норуот маастара Сардаана Скрябина, Дьокуускайдааҕы “Водоканал” тэрилтэ исписэлииһэ Катя Оконешникова көмө-ньыма буолан олус абыраатылар. Аны биир олох туһунан махталбын Хатылы нэһилиэгиттэн сылдьар ураты көрүүлээх норуот маастара, уран иистэнньэҥ Александра Петровна Поповаҕа тиэрдэбин. Кини ис сүрэҕиттэн ылсан туран тиһэҕэр тиийэ үлэлэстэ.

Моҕол Ураһа устуоруйатыттан кылгастык сырдаттахха, Былыр Төлөйгө туос Моҕол Ураһа тутулла сылдьыбыта биллэр. Ону 19-с үйэҕэ Попов диэн этнограф, худуоһунньук кырамталарын булан Санкт-Петербурга кыраайы үөрэтэр анал мусуойугар тиксэрбит. Иллэрээ сыл өрөспүүбүлүкэттэн норуот маастардара ахсыа буолан Санкт-Петербурга бара сылдьан оччотооҕу ураһа хайдах тигиллибитин, оһуорун-мандарын көрөн, үөрэтэн кэлбиппит. Бары ытыктыыр киһибит Борис Неустроев – Мандар Уус көҕүлээһининэн, өрөспүүбүлүкэбит үгүс улууһуттан туосчут маастардар түмсэн, Моҕол Ураһаны тигиигэ кыттыстыбыт. Быйыл күһүн, балаҕан ыйын 25 күнүгэр Мандар Уус төрөөбүт-үөскээбит дойдутугар Баайаҕаҕа туран дьэндэйиэхтээх. Бу үүнэр ыччаппытыгар хаалар кэскиллээх уонна үйэлээх баараҕай үлэни аан бастаан идиэйэтин биир тумус туттар чулуу суруйааччыбыт Д. К. Сивцев-Суорун Омоллоон Мандар Ууска эппит. Кини кэриэһин толорон, Моҕол Ураһаны олоххо киллэрэн эрэрбит саныырбытыгар да астык буоллаҕа. Биһиги түмсүүбүт 2 миэтэрэттэн тахса усталаах, 1 миэтэрэттэн тахса туоралаах испэ туоһу тиктибит. Оттон норуот маастара Варвара Картузова салайааччылаах болтоҥолор уран тарбахтаахтара ураһа таспа туоһун тиктилэр. Ыаллыы сытар Төлөй нэһилиэгин “Талба” түмсүүлэрэ эмиэ таспа туоһу сэргэ курдуу туоһу ылсан үлэлээтилэр. Кинилэри Наталья Гуляева сүрүннүүр. Улууһум маастардарын кытта хаста да көрсөн итиниэхэ туһуламмыт үөрэхтэри, сэминээрдэри тэрийбитим”.

Дьэ, ити курдук, биһиги улууспутуттан норуот маастардара ураһаны олоххо киллэриигэ кыттыһан, сүрэхтэрин сылааһын иҥэрэн үтүө дьыаланы тэрийсэ сылдьаллар. Сахабыт сиригэр биир сиэдэрэй, кэрэ көстүүлээх, өбүгэлэрбит төрүт култуураларын үйэлэргэ ситимниир Моҕол Ураһа ааспыты кэрэһэлии, кэлэри кэпсии турар биир улахан уонна суолталаах тутуубутунан буолуоҕа. Итиэннэ бу суруйуубун Мандар Уус Моҕол Ураһаны туттарыыга тус бэйэтэ эппит тылларынан түмүктүүбүн.
“Хас биирдии норуот култуура, духуобунас, итэҕэл, матырыйаалынай өттүнэн булгуччу бигэ тирэхтээх буолуохтаах. Итинник бөҕө акылааттаах норуот иннин диэки дьүккүөрдээхтик сайдар”.

Анна ЗАХАРОВА.

Источник: https://ulus.media

674

Добавить комментарий

Ваш адрес email не будет опубликован. Обязательные поля помечены *